موسسه ها و مدیران آن ها رهبران گروه ها و دیگر کارکنان این موسسه ها هر روز با انبوهی از چالش ها روبه می گردند.آهنگ تغییرات هرروز شتاب بیشتری می گیرد.جامعه صنعتی به یک جامعه مبتنی بر دانش تغییرحالت می دهد.شرایط اقتصادی و بازار به ویژه در سطح جهانی به طور فزاینده ناپایدار می شود و سرانجام این که کل محیط کسب و کار پیچیده می شود. موسسه ها برای مقابله با این چالش ها و بهره گیری از فرصت هایی که به همراه دارد به شکل بی سابقه ای از حل خلاق مسئله و نو آوری استقبال می کنند. تا همین چند سال پیش حل مسئله را بیشتر به عنوان یک امر استدلالی و عقلایی تعریف می کردند.اما در سال های اخیر به این نتیجه رسیده ایم که یک روش کاملا عقلایی و استدلالی تمام ابعاد حل مسئله را در بر نمی گیرد.خلاقیت برای موفقیت آمیز بودن حل مسئله امری حیاتی است بنابراین فرایند حل مسئله را می توان به عنوان فرایند حل خلاق مسئله نام برد. در فرایند حل خلاق مسئله هشت مرحله اصلی وجود دارد :تحلیل محیط، تشخیص مسئله، شناخت مسئله، فرضیه سازی، ارائه راه کار ها، انتخاب از میان راه کار ها، اجرای راه کار انتخاب شده و کنترل.در این تحقیق سعی بر این است تا تکنیک های حل مساله خلاق برای هر مرحله را ارائه و توضیح دهیم.
تکنیک های تحلیل محیط
۱)مقایسه نسبت به دیگران
الگوبرداری و رویه های برتر
در الگو برداری شرکت رویه های خود را با رویه های شرکتی که در صنعتش بهترین تلقی می شود الگو برداری و مقایسه می کند.در رویه های برتر شرکت خود را باشرکتی که در رویه های معینی بهترین است صرف نظر از صنعتی که در آن فعالیت می کند مقایسه می کند.از نتایج این مقایسه ها برای ایحاد تغییر و به عنوان اهداف بهبود استفاده می شود.پیتر جانسون هنگامی که سرپرست شرکت بود یک ابر رقیب خیالی را خلق
کرد و سازمان خود را با آن مورد مقایسه قرار داد.
۲)کنترل علایم ضعیف
یک تکنیک برنامه ریزی راهبردی استاندارد نشان دادن توجه دقیق به علایم و سیگنال های ضعیف در بازار است.پیش گویی کننده ها و شبکه ها و حضور در سمینارها می توانند اطلاعات مورد نیاز را در اختیار شما بگذارند.
۳)جست و جوی فرصت
جستجوی فعالانه برای فرصت ها می تواند به کشف موقعیت های جدید و کاربردهای جدید دانش امروزی منجرشود.به دنبال چیز های جدید باشید.
تکنیک های تشخیص مسئله
۱)گرد آوری و فهرست بندی شکایات
در این روش از کارکنان یا مشتریان یا دیگر عناصر بخواهید که طی جریان توفان فکری فهرستی از شکایات را به صورت انفرادی یا گروهی تهیه کنند.شکل دیگر این است که از کارکنان بخواهیم موانع و مشکلات را که با آن روبه رو می شوند نام ببرند.
۲)پاسخ به ندای دیگران
گاهی افراد مسائل یا فرصت هایی را نزد شما بیان می کنند که شایسته است مورد توجه دقیق قرار گیرند.حتی اگر این مسائل و فرصت ها دور از ذهن و باور نکردنی باشند.نمونه هایی که افراد به فرصت های پیش رو توجه نکرده اند:جورج لوکاس ایده ی جنگ ستارگان را نزد ۱۲ استودیوی فیلم مطرح کرد ولی هیچ کدام به آن اعتنا نکردند تااین که سرانجام تصمیم گرفت خودش دست به ساخت آن بزند.
شرکت های آی بی اِم جنرال موتورز و دوپون همگی پیشنهاد نظریه ی زیراکس را یک امر غیر ممکن تلقی کرده و آن را رد کردند در نتیجه چسترکارلسون خود وارد عمل شد و در شمارثروتمندان قرار گرفت.
۳)ایفای نقش
لازمه ایفای نقش این است که شما وانمود کنید کس دیگری هستید.پا در کفش دیگران کردن برای مثال در کفش یک مشتری می تواند بینش های کاملا جدیدی را نسبت به یک شرایط در شما ایجاد کند.
در وضعیت مشکل و مسئله دار خود را به جای کس دیگری تصور کنید آن گاه مسئله را از دید آن شخص بررسی کنیدو از آن دیدگاه به حل مسئله بپردازید.
۴)برنامه ی پیشنهاد ها
از دیدگاه سازمان برنامه پیشنهاد ها فرصت های بی شماری را برای آگاه شدن از وجود مسائل و به دست آوردن راه حل ها فراهم می سازد.
آکیو موریتا یکی از بنیانگذاران شرکت سونی می گوید:ما اصرار می ورزیم همه ی کارکنان ما نه فقط با تلاش یدی خود بلکه با افکار و نظریات خود به شرکت کمک کنند.سالانه از هریک از کارکنان به طور متوسط هشت مورد پیشنهاد دریافت می کنیم .ما بیشتر این پیشنهاد ها را جدی می گیریم.
تکنیک های شناسایی مسائل
شناسایی مسئله یعنی این که اطمینان حاصل کنید که اقدامات شما به سمت حل مسئله واقعی یا بهره گیری از فرصت واقعی و نه صرفا پرداختن به نشانه های مسئله یا یک فرصت آشکار سوق خواهد داشت. شناسایی مسئله نیازمند تجزیه و تحلیل دقیق است.
۱)نمودار استخوان ماهی
نمودار استخوان ماهی که گاهی به آن نمودار ایشیکاوا می گویند توسط پروفسور کایورو ایشیکاوا از دانشگاه توکیو طراحی شدهدف اصلی این تمرین شناسایی و تهیه ی فهرستی از کلیه ی علل احتمالی مسئله مورد نظر است.
طریقه عمل
- مسئله را در قسمت راست کاغذ بنویسید و آن را با یک دایره محصور نمایید.
- یک خط مستقیم به سمت چپ که همان ستون فقرات است ترسیم کنید.
- ساقه ها یا به عبارتی تیغهای ماهی را با زاویه ی ۴۵درجه نسبت به ستون فقرات بکشید.
- از طریق جلسه های توفان فکری علل مسئله را بررسی و در قسمت انتهایی هر ساقه بنویسید.
- علل پیچیده تر در قسمت دم ماهی و ساده تر در قسمت سرماهی فهرست بندی کنید.
۲)سلطان کوهستان
سلطان کوهستان یک بازی کودکانه است که در آن یک بازیکن به بالای چیزی مانند کنده درخت یا صندلی می رود و بازیکنان دیگر سعی می کنند او را بیندازند.بازی مشابهی را می توان به عنوان یک تکنیک شناسایی مسئله به کاربست.یک یا دو نفر موضعی را در باره ی یک مسئله اتخاذ می کنندو دیگر اعضای گروه سعی می کنند از کوه تعریف مسئله پایین بکشند.برای موفقیت در انجام این کار فرد چالش طلب باید تعریف بهتری از مسئله داشته باشد.درست همانند بازی شخص پس از آن که طرف مقابل را از کوه پایین کشید خود باید به بالای کوه برود.جریان آنقدر ادامه می یابد که شخصی که در بالای کوه قرار دارد مورد تهاجم قرار می گیرد تا اینکه سرانجام یک فرد موفق می شود به عنوان سلطان کوه مطرح شود.
۳)بازنویسی اهداف به روش های متفاوت
برای آن که مطمئن شویدواقعا به مسئله اصلی می پردازید می توانید اهداف یا دیگر معیار های خود را به چند روش مختلف باز نویسی کنید. برای مثال اگر مسئله افزایش بهره وری باشد می توان آن را به صورت زیر بازگو کرد:افزایش فروش به ازای هر مستخدم،کاهش هزینه ها، چگونه بهره وری را افزایش دهم،کارآمد تر باشم ، اثربخش تر باشم، اهداف بهتری تعیین کنم و… .
۴)فشار و کشش
به عنوان بخشی از فرایند حل مسئله می توانید مسئله را “بفشرید “یا ” بسط دهید”.
این طرز فکر به شما امکان می دهد مسئله را بهتر تجزیه تحلیل کنید. مسئله را فشرده می سازید تا اجزای اصلی آن را پیدا کنید.مسئله را گسترش می دهید تا بخش بیشتری از حیطه آن را کشف کنید.
در پایان این مرحله اکنون باید با استفاده از تکنیک های گوناگونی که در اینجا شرح داده شد به علاوه رویکرد های تحلیل سنتی تر ریشه مسئله را شناسایی کرده و صورت مسئله ای دقیق تر طرح کرده باشید.
بعضی از نویسندگان آثار مربوط به حل خلاق مسئله معتقدند که مسئله را همیشه باید به صورت مصدری همراه با مفعول و یک فعل بیان کرد.
تکنیک های فرضیه سازی
فرضیه های مربوط به آینده اساس هر تصمیمی را که اتخاذ می کنید تشکیل می دهند.فرضیه ها راه حل های شما را محدود می سازند.
۱)معکوس سازی مسئله
همه ی فرضیه هایی که درباره ی مسئله به ذهنتان می رسد نام ببرید.اکنون آن ها را معکوس کنید و سعی کنید مسئله را حل نمایید.شما تا آن حدی که سعی دارید محدودیت های راه حل هایی را که به هنگام استفاده از فرضیه های اصلی خود می یابید تشخیص دهید به دنبال یک راه حل واقعی برای مسئله تازه مطرح شده نیستید.
فرض کنید مسئله شما دستیابی به سهم بازار اضافی است.فرضیه های اولیه مبنی بر این است که شرکت دیگری به بازار مسلط است می توانید از طریق آگهی های تبلیغاتی سهم بازار را بخرید.
اکنون این فرضیه ها را معکوس کنید : هیچ شرکتی به بازار مسلط نیست، تبلیغات ظاهرا کمکی نمی کند و شما دارای محصول نازلتری هستیدکه همه از نازل بودن آن آگاهند.چه کار می خواهید بکنید.؟
بدیهی است که پاسخ های شما به دسته ی دوم فرضیات متفاوت از پاسخ های شما به دسته ی اول خواهد بود.
به چه راه حل های جدیدی دست می یابید؟به چه روش هایی این راه حل ها را می توانید در مورد مسئله اصلی به کار بندید؟
امتحان کنید.
تکنیک های ارائه راه کارها
در این بخش تعدادی از تکنیک های خلاق را برای خلق راه کارهای مختلف ارائه می کنیم.بعضی از این تکنیک ها توسط فرد و بعضی دیگر توسط گروه و بیشتر آن ها توسط هر دو قابل به کارگیری است.
این فرایند ها هنگامی که برای حل مسائل در یک فرهنگ سازمانی مناسب به کار گرفته شوند به سازمان کمک می کنند تا مسائل خود را به طرز موثری نسبت به رقبا حل کند.
فرایند های فردی برای خلق راه کارهای مختلف
قیاس
قیاس عبارت است از مقایسه بین دو چیزکه در اصل غیر مشابه اندولی با این عمل نشان می دهیم که شباهتی بین آن ها وجود دارد.به عنوان مثال یک تیم توسعه ی محصول از شرکت سازنده تجهیزات معدن مستقر در گلدن کلرادو از قیاس برای طراحی و ساخت ماشینی استفاده کرد که سنگ معدن را هم حفاری و هم آن را در یک تسمه نقاله بارگیری می کرد.یکی از اعضای تیم حل مسئله یک حشره شناس بود.وی ملخ را به عنوان یک سرمشق پیشنهاد داد.ملخ وقتی تغذیه می کند شکار را بین پاهای جلویش قفل می کند و آن را به طرف دهانش کشیده و می بلعد.نتیجه این قیاس طراحی تراکتور بزرگ “راک ۳۰۲” بود که دارای بیل هایی همانند چنگال در هر سمت بود که سنگ معدن را روی تسمه ی نقاله ای که از وسط ماشین می گذشت بارگیری می کرد.
اگر به دنبال این هستید که محصولات یا خدمات جدیدی ارائه کنید و سعی می کنید ببینید که چگونه می توانید آن ها را در مقابل رقبا قرار دهید این تکنیک به شما کمک خواهد کرد.این شبکه توسط ریچارد وون طراحی شد.
خلاصه مراحل
یک ماتریس چهار خانه ای ترسیم کنید که دارای محور های مرتبط با میزان مشارکت مشتری و برداشت مشتری از ویژگی های محصول باشد.محور مشارکت از زیاد تا کم گسترش دارد. ویژگی های محصول بر حسب این که آیا احتمال بیشتری می رود که مشتری مجبور باشد درباره ی محصول فکر کند یا احساساتی درباره ی آن داشته باشد توصیف می شود.محصولات مختلف در بازار را در این ماتریس قرار دهیدحال می توانیم مکان هایی را در بازار بیابیم که رقبا در آن مکان ها دارای محصول نباشند.
۳)نقشه کشی ذهنی
نقشه کشی ذهنی در ابتدا توسط تونی بوزان از گروه روش های یادگیری در انگلستان طراحی شد.
خلاصه مراحل
- نام یا توصیف شئ یا مسئله مورد نظر را در وسط تکه ای کاغذ بنویسید و خطی دور آن ترسیم کنید.
- هر یک از ابعاد مهم آن شئ یا مسئله را از طریق توفان فکری مورد بررسی قرار دهید و افکار خود را روی خطوطی که از مرکز به سمت بیرون ترسیم می کنید ثبت کنید.به هر تعداد لازم به این خطوط شاخه اضافه کنید
- از تکنیک های بصری اضافی استفاده کنید مانند رنگ های مختلف برای خطوط اصلی افکار ترسیم دایره به دور کلمه ها یا افکاری که بیش از یکبار ظاهر می شوند و خطوط بین افکار مشابه را بهم مرتبط می سازند.
- نقشه ذهنی ترسیم شده را مطالعه کنید و ببینید چه روابط درونی وجود دارد و چه راه حل هایی را مطرح می سازد.
۴)نگاه تازه
از بیرون از سازمان کسی رابیاورید که چیزی درباره ی مسئله نمی داند شاید کسی از زمینه ی کاری متفاوت و یا از شرکت دیگری.یا مشاوری را دعوت کنید که در زمینه ی خلاقیت کارشناس است ولی تخصص در رشته ی کاری خاص شما ندارد چنین شخصی ممکن است مسئله را از دید تازه ای بنگرد.شخصی که از بیرون دعوت می شود ممکن است ایده های جدیدی ارائه دهد.
از مهمترین تکنیک های گروهی برای ارائه راه کارها می توان به روش توفان فکری، دوایر خلاقیت، تکنیک دلفی و …اشاره کرد.
تکنیک های ارزیابی و انتخاب
۱)ماتریس بررسی ایده ها
یک ماتریس استاندارد چهارخانه ای ترسیم کنید که یک محور آن بیانگر خلاقیت و محور دیگر بیانگر نوآوری باشد.
محور خلاقیت جذابیت ایده را نشان می دهد که خود ممکن است شامل ویژگی هایی نظیر اصالت و ارزش باشد.محور نوآوری نشاندهنده ی سازگاری ایده با اهداف و محدودیت ها ی سازمانی است.این محور ممکن است موضوعاتی نظیر قابلیت دسترسی منابع مالی و انسانی را دربرگیرد.
ایده ها براساس میزان مطابقت آن ها با معیار های موجود که توسط محورهاتعیین شده انددر ماتریس قرار می گیرند.جند مثال برای معیارهای جذابیت مثل اصالت، سادگی، کاربردوستی، سهولت اجرا و زیبایی و همچنین مثال هایی برای سازگاری همچون سازگاری با منابع مالی موجود، منابع انسانی موجود و وجهه و اعتبار شرکت.
۲)رای گیری نقطه ای
ایده ها روی سطح بزرگی نظیر تابلوی دیواری یا وایت برد نوشته می شوند.سپس اعضا راهکارهای خود را به وسیله ی چوب خط نشان می دهند.آنها ممکن است فقط یک رای یا بیشتر داشته باشند.آن ها ممکن است مجاز باشند به ایده های خودشان هم رای بدهند.
تکنیک های اجرا
۱)نمودار چگونه چگونه
خلاصه مراحل:
- راه حل مورد توافق مسئله را در سمت چپ کاغذ می نویسیم.
- برنامه های اجرایی تفصیلی تر که بامطرح کردن پرسش “چگونه؟”در هر مرحله از فرایند به شکل درخت تصمیم گیری در سمت راست راه حل ترسیم می شود.
- هنگام آغاز کار بانخستین راه حل هر بار که راه حلی ثبت می شودسوال “چگونه؟”مطرح می گردد.پاسخ ها روی شاخه های درخت تصمیم گیری ثبت می شوند.
- باردیگر سوال “چگونه؟”مطرح می شود این امر به افزایش شاخه های درخت تصمیم گیری می انجامد.
- این فرایند آنقدر ادامه می یابد تابرنامه های اجرایی به اندازه کافی به شکل تفصیلی تدوین شود.
تکنیک های کنترل
فعالیت های کنترل باتحلیل محیط و شناسایی و تشخیص مسئله همپوشی دارند.
نتیجه گیری
در تمامی مراحل فرایند حل خلاق مسئله می توان و باید از قوه شهود و ادراک مستقیم استفاده کرد.عقل و استدلال کمک بزرگی به فرایند حل مسئله می کند اما استدلال به تنهایی به بهترین راه حل ها برای بسیاری از مسائل نمی انجامد.اگر استدلال به تنهایی کافی بود کامپیوتر ها می توانستند همه تصمیم گیری ها را انجام دهند.
هر قدر مسائل پیچیده تر می شوند نیاز به استفاده از قوه ادراک مستقیم بیشتر می شود.
این تکنیک ها بی نهایت مفید هستنداما تنها در صورتی که شما آن ها را به کار بندید.ابتدا آن ها را بخوانید و سپس برنامه ای را برای استفاده از آن ها تدوین کنید.
کلاس ویژه : شامل قطار پنج ستاره زندگی ، سپهر، سیمرغ ، سبز و سریر
